4. Aandacht voor de hulpvrager

“Ik snap nu wat beter hoe het voelt als je beperkingen krijgt opgelegd”, zegt Wendelmoet. Ze moet nog even wennen aan de avondklok. Het gevangenisleven met zijn beperkende regels kent ze goed – ze is al 11 jaar vrijwilliger bij Gevangenenzorg – maar het voelt toch anders als je zelf beperkt wordt in je vrijheid.

Op dit moment begeleidt ze Richard en Damian, twee gevangenen (compagnons) van De Compagnie, een projectafdeling in de gevangenis van Krimpen aan den IJssel waar gevangenen door Gevangenenzorg Nederland worden klaargestoomd voor werk na detentie.

Tot maart vorig jaar was ze hier zeer regelmatig te vinden. Richard, die ze sinds januari vorig jaar kent, heeft ze toen fysiek ontmoet. “Dan weet je tegen wie je spreekt.”

Voor Damian geldt dat niet. “De kennismaking met Damian voelde als een blinde date”, vertelt ze lachend.
Met allebei heeft ze nu om de week telefonisch contact. Toen het afgelopen zomer weer even kon, is Wendelmoet bij Richard op bezoek geweest, in plaats van zijn familie. Hij wil geen familiebezoek, omdat hij te moeilijk vindt om hen achter glas te moeten ontmoeten. Damian krijgt wel bezoek van zijn familie, maar ook bij hem mocht ze langs. “Dat was echt heel fijn. Het is toch anders als je elkaar ziet. De eerste tien minuten keek hij steeds van me weg, maar daarna werd het gesprek erg ontspannen. Ik ben dankbaar dat dit kon.”

Onrust
“Ik mis het werk op de afdeling heel erg, maar met telefonisch contact heb je toch ook wel mooie momenten.

Het werken aan herstel is van een andere orde, maar het kan wel. Samen vind je wel andere vormen.”

“Je bent als vrijwilliger nu nog harder nodig dan anders. Je merkt veel onrust onder de gevangenen. Ze kunnen veel minder contact hebben met thuis en ze maken zich zorgen om hun kinderen of ouders. Ik zie heel erg de meerwaarde, de kracht van ons werk. Ook nu.”

198

In 2020 hebben we 198 forensische patiënten ondersteund. Eenzaamheid en isolement liggen op de loer. De vrijwilliger die jarenlang trouw op bezoek gaat, is dan zeer waardevol.

27

Ruim vijf SOS Cursussen waren al (bijna) bezig, toen de PI’s in het coronaslot vielen. Tijdens de lockdown volgden 27 gevangenen via Skype een Individueel SOS (vervolg)traject.

1500+

Meer dan 1.500 kinderen mochten wij namens hun vader of moeder in detentie een teken van ‘ik hou van jou’ overbrengen, in de vorm van een cadeautje.

De deuren van gevangenissen gingen in 2020 door corona nog steviger op slot dan normaal. Met alle gevolgen van dien. Wij hebben in 2020 gekeken naar wat er nog wel mogelijk was en hebben ons ingezet er te zijn voor gevangenen, juist nu.

Bezoektrajecten
Gevangenen werden half maart vrijwel volledig afgesloten van de buitenwereld. Niemand mocht op bezoek, ook onze vrijwilligers niet. Maar, we hebben tóch manieren gevonden om de 349 gevangenen die om onze steun vroegen, te steunen in deze zware tijd. Onze vrijwilligers stuurden kaarten en brieven, hadden voor het eerst digitaal contact via Skype of maakten belafspraken. Even was er een periode van hoop waarin gevangenen weer fysiek aan tafel zaten met hun vrijwilliger. Helaas bleek dit van korte duur met de komst van de tweede lockdown. Aan het eind van het jaar kregen ze een persoonlijke nieuwjaarskaart.

SOS
Ruim vijf SOS Cursussen waren al (bijna) bezig, toen de PI’s in het coronaslot vielen. In overleg met alle deelnemers en gevangenispersoneel werkte we aan een herstart in het najaar, maar een nieuwe lock down legde alles stil. Ondertussen werd vol ingezet op SOS Individueel. Deze werd digitaal én bajes proof (een hele kluif!) aangepast. Uiteindelijk volgden 27 gevangenen via Skype een Individueel SOS (vervolg)traject.

Meet Up
Dit project in het hart van de gevangenis viel met de uitbraak helemaal stil.  Tot die tijd kwamen onze vrijwilligers wekelijks op 28 afdelingen in 9 PI’s. Er startte zelfs een  eerste Meet Up op werkzalen in PI Dordrecht. Meerdere PI’s toonde interesse om te starten met een Meet Up, onder meer in een BBA (Beperkt Beveiligde Afdeling) en voor gevangenen in het penitentiair ziekenhuis in Scheveningen. Zover heeft het nog niet mogen komen, maar we zien ernaar uit naar de herstart van de Meet Ups in 2021.

De grote kracht van dit project is de agendaloze presentie. De vrijwilligers zijn op de afdeling waar gevangenen verblijven aanwezig voor een praatje, spelletje of een diepgaand gesprek. Zo zijn ze een brug van geloof in herstel, tussen buiten en binnen.

De Maatschap
Ons nieuwste project dat na een prettige voorbereiding in 2019 met de PI Alphen aan den Rijn in 2020 van start zou gaan, is helaas nauwelijks van de grond gekomen. Na een enkele Meet Up en kennismaking met gevangenen op een speciale afdeling, moest het stil gelegd worden. Een belangrijke vernieuwing was de Cursus ArbeidsOriëntatie (CAO). Aan de hand van ons cursusmateriaal, gaan gevangene en vrijwilliger met elkaar in gesprek over werk en opleiding. We staan in de startblokken om dit in 2021 weer op te pakken zodra dat kan.

Óók het leven van achterblijvers loopt vast door detentie. Partners, kinderen en ouders, ze hebben legio vragen en vele zorgen.  Ze zijn een vergeten groep die we ook in 2020 konden helpen.

Bezoektrajecten
In 2020 klopten 355 familieleden van gevangenen bij ons aan voor steun. 195 wilden graag een luisterend oor of antwoorden op vragen van onze maatschappelijk werkers. 158 achterblijvers hadden behoefte aan steun van een vrijwilliger. Fysieke bezoeken werden soms vervangen door telefoongesprekken, app-contact en kaarten. Achterblijvers hadden door corona vaak extra zorgen en vragen. Hierdoor waardeerden ze de tijd, inzet en aandacht van onze vrijwilligers des te meer.

Lotgenotencontact
Sommige achterblijvers die bij ons aankloppen, hebben óók behoefte aan

contact met lotgenoten. In 2020 hebben we 10 achterblijvers aan een lotgenoot gekoppeld. Reclassering Bureau Buitenland organiseerde in 2020 een thuisfrontdag voor familieleden van een Nederlandse gevangene in het buitenland.  Wij waren hierbij een dagdeel betrokken. We gaven informatie en begeleidden de gespreksgroepen. Daarnaast hebben we een start gemaakt de ontwikkeling van ontmoetingsdagen voor achterblijvers van gevangenen in Nederland.

Chat
In verband met corona zijn de openingstijden van onze chat uitgebreid. Dit leverde 405 gesprekken op met onder andere achterblijvers, ex-gevangenen en forensisch patiënten, een stijging van 14%.

Kindercadeau
Meer dan 1.500 kinderen mochten wij namens hun vader of moeder in detentie een teken van ‘ik hou van jou’ overbrengen. Dat is maar liefst 3 keer zoveel als in 2019. Deze grote stijging had twee oorzaken: de leeftijd is opgerekt

van 12 naar 17 jaar. Daardoor bereiken we alle minderjarige kinderen. De tweede oorzaak heeft te maken met corona. De schrijnende situatie dat kind en ouder elkaar niet konden zien, en als dat wel kon, elkaar niet konden aanraken, was voor GNd aanleiding een extra actie te organiseren voor bijna 600 kinderen.

Samen met andere organisaties is een brandbrief gestuurd naar de Tweede Kamer om te pleiten voor het welzijn van deze kinderen. Deze is goed ontvangen en leidde tot een aantal verbeteringen.

Ontvangstplek
Achterblijvers geven regelmatig aan dat bezoeken aan de PI de nodige spanning geeft. Daarom hebben we in 2020 voorbereidingen getroffen voor een ontvangstplek in de PI Alphen, waar onze vrijwilligers achterblijvers verwelkomen en beschikbaar zijn voor hen rondom hun bezoek aan de gevangenen. De start is vanwege corona uitgesteld naar 2021.

Mensen die van de rechter een tbs-maatregel opgelegd krijgen, krijgen er van de maatschappij gelijk een stigma bij. Er wordt vaak voorbij gegaan aan de psychische nood die volgens de rechter (deels) ten grondslag lag aan het delict. Juist voor deze mensen willen wij er zijn. In 2020 hebben we meer forensisch patiënten bezocht dan ooit tevoren.

Bezoektrajecten
In 2020 hebben we 198 forensische patiënten ondersteund, een stijging van 31% ten opzichte van 2019. Mede door de lange behandelduur (gemiddeld 8 jaar) verliezen veel tbs-patiënten hun sociaal netwerk. Eenzaamheid en isolement liggen op de loer. De vrijwilliger die jarenlang trouw op bezoek gaat, is dan zeer waardevol. Het gaat vaak om alledaagse dingen als praten, wat drinken, een spelletje spelen of een wandeling maken over het terrein.

We kijken over het delict en de ziekte heen, naar een mens in nood in de hoop dat hij gaat geloven in herstel, óók voor hem. Omdat de bezoekmogelijkheden ruimer waren dan in PI’s, konden onze vrijwilligers in een groot deel van de lockdowns, toch fysiek op bezoek. Vaak was de vrijwilliger de enige bezoeker. Het bezoeken werd afgewisseld met telefoongesprekken en kaarten.

SOS Forensische Zorg
In 2019 zijn we met FPC Van Mesdag een tweejarige pilot gestart, om mensen die tbs opgelegd hebben gekregen, ook onze SOS Cursus aan te bieden. In 2019 is het materiaal aangepast en is gestart met een eerste Cursus SOS  Forensische Zorg. In 2020 volgde een tweede SOS Cursus Forensische Zorg. Halverwege de cursus kwam deze stil te liggen vanwege de lockdown. Begin 2021 is deze afgerond.

Daarnaast zijn de ervaringen meegenomen in het ontwerp van de SOS Individueel variant. Deze wordt aangeboden in 2021. De bedoeling was aanvankelijk om de pilot in 2020 af te ronden. De pilot zal nu, onder voorbehoud, medio 2021 worden afgerond. Dan zal er ook een onderzoeksevaluatie worden opgeleverd.

Zowel de medewerkers van de FPC Van Mesdag als van Gevangenenzorg Nederland kijken met een goed gevoel terug op het verloop van de pilot. Alle vragen en de (soms spannende) situaties die zich voordoen, worden in goed overleg besproken en opgelost. SOS maakt deel uit van het behandelproces. We zien het als een compliment dat juist ook de rol van onze vrijwilligers daarin wordt gewaardeerd.

“Vrijwilligers zijn de professionals in het onbevangen zijn.”

– Medewerker Mesdagkliniek

Tbs-patiënt J.: een heel bijzonder persoon

“Ik had de tbs-kliniek eerst wat afgehouden; ik had niet zo’n zin om mensen daar te bezoeken.” Toch bezoekt onze vrijwilliger Anneke inmiddels trouw haar tbs-patiënt J. Wel zonder lippenstift, want dat vindt J. niet zo mooi bij ‘oude vrouwen’. Vrijwilliger Anneke vertelt wat ze ziet en hoort tijdens haar bezoek in de tbs-kliniek.

“Ik ben eergisteravond weer bij J. in de tbs-kliniek geweest. Zoals altijd hebben we ruim een uur in een speciale ruimte gezeten en hij had, zoals gebruikelijk, thee klaargezet.”

Lees verhaal

De eerste periode na detentie is cruciaal.  Huisvesting, werk en een sociaal netwerk kunnen het verschil kunnen maken tussen ‘buiten blijven’ of weer in de fout gaan. Daarom focussen we ook tijdens detentie al op de periode na detentie. En gaan we door, daar waar de deuren van de gevangenis weer dicht gaan.

Nazorg
Sinds 2019 zijn we bezig met een versterkingsproces van onze nazorg. Daarom hebben we in 2020 de werkvorm ‘back to the future’ ontwikkeld. Het is een hulpmiddel om met gevangenen na te denken over hun toekomst. Juist hier schittert de grote waarde van een vrijwilliger. Hij neemt tijd en geeft vertrouwen. Deze steun merkten ook de 120 mensen die we in 2020 hebben begeleid na detentie.

Naast ‘back tot the future’ zijn arbeidsintegratie en netwerkgesprekken belangrijke aandachtsgebieden.

OPstap
Dit nieuwe project startte in 2020, maar moest al snel geparkeerd worden vanwege corona. De bedoeling was 25 gevangenen aan werk of dagbesteding te helpen en 15 gevangenen onze CAO

(Cursus ArbeidsOriëntatie) aan te bieden. Uiteindelijk lukte het toch om nog 15 gevangenen te bemiddelen. Het aantal CAO’s bleef beperkt tot een handjevol. Hier deed zich écht de pijn gevoelen dat we niet naar binnen konden in de gevangenis. De eerste ervaringen – ook met de inzet vrijwilligers – zijn positief. De combi van een coördinatieteam van  adviseur arbeid en maatschappelijk werkers, maakt dit tot een sterk concept.

De Compagnie
Een ideale gevangenis heeft wat ons betreft twee pijlers: 1) een bajesklimaat waarin de gevangene volop ondernemer van zijn eigen toekomst kan zijn, 2) open deuren voor vrijwilligers en ondernemers. Wat in 2016 als experiment begon, heeft laten zien dat het werkt. Elke geïnvesteerde euro levert een besparing op van €3,20 aan maatschappelijke kosten. Gevangenen zijn pro actief, leven gezonder, zijn socialer én vinden een baan. Vrijwilligers en ondernemers die regelmatig over de vloer komen zijn goud waard! Men praat en eet met elkaar. Er wordt gekletst over ‘het leven van alledag’, maar het gaat via onze SOS Cursus ook de diepte in over delict en verantwoordelijkheid.

En die werkplek is geen cadeautje, maar een kans die je kunt pakken! In goede samenwerking met de medewerkers van PI Krimpen aan den IJssel wordt gewerkt aan één ideaal: van bajes naar baan.

Een mooie ontwikkeling in 2020 was de verdubbeling van de capaciteit (28). Een groot gemis was de afwezigheid van vrijwilligers en ondernemers vanaf de lockdown die op vrijdag 13 maart werd afgekondigd. Het is een compliment voor de vrijwilligers dat ze betrokken bleven via de telefoon, Skype en brieven schrijven.  Gelukkig kon ons Compagniesteam vanaf juni weer de afdeling op. 14 compagnons werden naar werk bemiddeld.

Netwerkgesprekken
Terugkeer raakt niet alleen de gevangene, maar ook zijn familie. Terugkeren regel je samen. En ja, detentie brengt ook pijnpunten met zich mee die beter eerst uitgesproken kunnen worden.  Daarom zijn we met netwerkgesprekken begonnen. Temidden van alle beperkingen konden we toch nog twee trajecten met netwerkgesprekken organiseren.

Reclassering
In 2020 zijn diverse voorbereidende gesprekken gevoerd met Justitie en de drie reclasseringsorganisaties (3RO). In 2021 zullen we in een pilot óók present zijn voor ex-gevangenen die onder toezicht staan van de reclassering. We hebben er zin in!

Het roer om: ‘Ik wil bij mijn kinderen zijn!’

Opnieuw beginnen na detentie is vaak allesbehalve makkelijk. Sergio weet er alles van. Hij viel een paar keer terug in de criminaliteit. Een leven opbouwen na detentie is gewoon moeilijk, hoe gemotiveerd je ook bent. Geen huis, geen werk, geen geld. Dat red je niet in je eentje. Dat hoeft gelukkig ook niet. Hij kan altijd rekenen op de steun van onze vrijwilligster Rianne, die hij inmiddels als zijn tweede moeder ziet. Daarnaast hielpen Rinus en Eline, onze adviseurs arbeid, hem aan een stageplek.

Sergio koestert veel mooie herinneringen aan zijn jonge jaren samen met zijn moeder en zijn broers. Maar er ontbrak wel iets. “Mijn vader was er nooit voor ons. Hij was altijd bezig met zijn vrienden en met andere vrouwen”, vertelt Sergio.

Lees verhaal